ปลายปากกา

คำว่า สมุด ในพจนานุกรมให้ความหมายไว้ว่า "กระดาษที่ทำเป็นเล่มมีหลายชนิดเรียกชื่อตามประโยชน์ใช้สอย เช่น สมุดวาดเขียน สมุดแผนที่ สมุดแบบฝึกหัดคัดลายมือ"

ฉะนั้นหากจะตีความตามประสาคนรู้น้อยคงจะได้ความว่า สมุดเป็นต้นกำเนิดของหนังสือ เพราะสมุดคือกระดาษว่างๆจนกระทั่งเราบันทึกอะไรลงไปนั่นแหละมันจึงกลายเป็นหนังสือ

เมื่อหนังสือเกิดจากสมุดเราจึงเรียกสถานที่เก็บว่าห้องสมุด..คำคำนี้ถูกบัญญัติขึ้นใช้อย่างเป็นทางการในรัชกาลที่6 ก่อนหน้านี้เคยมีหลักฐานปรากฎว่าเราเคยใช้คำนี้มาก่อนแล้ว คือคำว่า "หอพระสมุด" ซึ่งใช้กันตั้งแต่อยุธยา แต่นั่นหมายถึงสถานที่ที่เป็นของหลวงหรือในวัง แต่สุดท้ายเหตุผลที่เรายังคงใช้คำว่าห้องสมุดแทนคำว่าห้องหนังสือนั้น็ยังไม่ปรากฎแน่ชัดเพราะเนื่องจากมันแปรเปลี่ยนจากสมุดมาเป็นหนังสือแล้วก็ไม่เห็นมีความจำเป็นต้องใช้คำว่าสมุดเลย

ในสมัยที่ยังไม่มีเทคโนโลยีการพิมพ์ การทำหนังสือสมัยก่อนต้องอาศัยการเขียนด้วยลายมือแต่เพียงอย่างเดียว...อันที่จริงเทคโนโลยีบ้านเราน่าจะเริ่มมีขึ้นตั้งแต่สมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช เป็นช่วงที่มีพวกมิชชันนารีเข้ามาเผยแพร่ศาสนาในอยุธยา มีบาทหลวงผู้หนึ่งชื่อ บาทหลวงลาโน เป็นชาวฝรั่งเศส ได้นำแท่นพิมพ์เข้ามาเพื่อจัดพิมพ์หนังสือสอนออกเผยแพร่เป็นที่พอพระราชหฤทัยของสมเด็จพระนารายณ์ ทรงโปรดเกล้าให้ เจ้าพระยาโกษาธิบดี เดินทางไปฝรั่งเศสเพื่อศึกษาวิธีการพิมพ์แบบฝรั่งเศสเพื่อนำว่าใช้ในอยุธยา.......แต่พอสิ้นสมัยของสมเด็จพระนารายณ์ กิจการโรงพิมพ์ของฝรั่งในกรุงศรีอยุธยาก็เสื่อมถอยลง ด้วยเหตุที่พระเจ้าแผ่นดินพระองค์ถัดมาไม่ใคร่โปรดพวกฝรั่งนัก

หมอบรัดเลย์

กิจการการพิมพ์ของไทยเริ่มต้นอย่างจริงจังในสมัยรัชกาลที่3 โดยผู้เริ่มกิจการ คือ นายแพทย์ แดน บีช แบรดลี่ย์ หรือ หมอบรัดเลย์ โดยท่านเข้ามาในไทยเพื่อเผยแพร่ศาสนาและก็ได้เปิดร้านรักษาผู้คนไปด้วย ซึ่งวิธีหนึ่งที่ใช้เผยแพร่ศาสนาคือการพิมพ์หนังสือ งานแรกที่โรงพิมพ์ของหมอบรัดเลย์ได้ผลิตขึ้นมาเป็นใบประกาศห้ามสูบฝิ่นและห้ามค้าฝิ่น ซึ่งนับเป็นเอกสารราชการฉบับแรกของไทยที่พิมพ์ด้วยเครื่องพิมพ์

จากนั้นมากิจการการพิมพ์ของไทยเจริญขึ้นตามลำดับมีหนังสือถูกพิมพ์ออกมามากมาย...เมื่อมีหนังสือเกิดขึ้นก็ย่อมมีการเก็บรักษาจนเกิดเป็นห้องสมุด......หากจะนับเอานิยามของห้องสมุดเป็นสถานที่เก็บหนังสือที่มีการเก็บอย่างเป็นระบบ อาจจะใช้ไม่ได้กับการเก็บหนังสือในยุคก่อน ซึงคงยังไม่มีระบบจัดเก็บเป็นแน่ อีกทั้งทุกวันนี้ก็ยังไม่มีข้อสรุปใดๆว่ามีห้องสมุดแห่งแรกของโลกที่ไหน เมื่อไหร่.....เราค้นพบเพียงแต่ห้องสมุดที่เก่าแก่มากๆเท่านั้น....

พรพิมล ศิลป์มหาบัณฑิต